Khám Phá Vùng Miền Nam Bộ: Lễ Hội Đua Ghe Ngo của Người Khmer

Lễ hội Đua Ghe Ngo là một trong những nét văn hóa đặc sắc nhất của người Khmer Nam Bộ, không chỉ mang đến niềm vui và sự hứng khởi mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc. Được tổ chức hàng năm, lễ hội là dịp để cộng đồng người Khmer cùng tụ hội, thể hiện tinh thần đoàn kết và niềm tự hào dân tộc. Hãy cùng khám phá nguồn gốc, ý nghĩa và cách tổ chức lễ hội độc đáo này.
1. Nguồn gốc của lễ hội Đua Ghe Ngo
Lễ hội đua ghe ngo ở Sóc Trăng được tổ chức sau Lễ Cúng Trăng vào rằm tháng 10 âm lịch hàng năm. Đây được xem là một hoạt động rước nước đặc trưng, gắn liền với sản xuất nông nghiệp, nơi người Khmer thông qua đua ghe để cầu mong cho một năm canh tác thuận lợi. Về hình thức, đua ghe ngo của người Khmer gồm hai loại: đua trên cạn và đua dưới nước. Đua ghe ngo trên cạn chủ yếu để tái hiện và mô phỏng lại cuộc đua ghe dưới nước, là một trò chơi xuất hiện trong phần hội sau các nghi lễ truyền thống.

Theo truyền thuyết, ghe ngo xuất hiện để phục vụ nhu cầu chiến trận trên biển và các con sông. Người Khmer đã chế tạo một loại thuyền thân thon dài, có thể chở nhiều binh lính, với đầu ngóc lên tiến về phía trước, thuận lợi cho việc di chuyển trên sông nước để tiêu diệt kẻ thù. Nhờ loại ghe này, người Khmer đã bảo vệ được đất nước của mình. Đến đời sau, con cháu đã tổ chức đua ghe ngo trong ngày lễ hội Ok Om Bok nhằm tưởng nhớ chiến công anh dũng của tổ tiên.
Ngoài ra, còn có một lý giải khác về sự ra đời của Lễ hội đua ghe ngo ở Sóc Trăng, đó là quá trình người Khmer mô phỏng hình dáng loài rắn Naga để chống lại các loài thủy quái trong thời kỳ khai phá vùng đất Nam Bộ.
Hàng năm, quy mô tổ chức ngày càng lớn, thể hiện sự đoàn kết, an toàn, và là nét đẹp văn hóa, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho cộng đồng Khmer và người dân khu vực.
2. Thời gian và quy trình tổ chức lễ hội
Lễ hội đua ghe ngo ở Sóc Trăng là một sự kiện văn hóa truyền thống nổi bật của người Khmer Nam Bộ, thường diễn ra vào dịp lễ Ok Om Bok (lễ cúng trăng) vào khoảng tháng 10 âm lịch hàng năm.
Thông thường, nghi thức hạ thủy ghe ngo diễn ra khoảng một tuần trước cuộc đua chính thức. Trong buổi lễ này, chiếc ghe ngo được đặt giữa sân chùa, hướng về phía mặt trời mọc, trong khi các vận động viên đứng xung quanh hai bên ghe, chắp tay cầu nguyện. Buổi lễ do các Achar chủ trì, với việc tụng kinh chúc phúc và rải nước lành cho các đội viên, nhằm cầu mong bình an và tiếp thêm sức mạnh, niềm tin trước khi ra thi đấu.
Ghe ngo là loại thuyền dài từ 22 đến 24 mét, được làm từ một thân cây gỗ lớn và trang trí với các họa tiết rực rỡ, mỗi phum sóc (làng) sẽ chọn ra những tay chèo giỏi nhất để tham gia đội ghe. Mỗi đội thường gồm từ 40 đến 60 người, và các tay chèo phải trải qua quá trình luyện tập khắc nghiệt để nâng cao kỹ thuật và thể lực, đảm bảo sự phối hợp nhịp nhàng trong từng động tác chèo.

Sáng trước ngày thi đấu, các đội đua tổ chức lễ xuất quân tại chùa, đoạn sông hoặc trung tâm của phum, sóc. Khi ghe ngo được đưa đến nơi thi đấu, các đội sẽ tập trung tại khán đài để nhận lịch đua đã được bốc thăm chia bảng từ trước. Hội đua ghe kéo dài trong 2 ngày, từ vòng loại đến chung kết. Mỗi đội sẽ thi đấu theo lịch đã nhận trước, với các cuộc đua bắt đầu từ 7h30 sáng hoặc sau 13h00, tùy thuộc vào con nước.
Theo quy định của Ban Tổ chức, ghe nam xuất phát bằng cách nắm dây, trong khi ghe nữ xuất phát bằng cách gióng hàng để so mũi ghe bằng nhau. Nếu có ghe vi phạm quy định, trọng tài sẽ thổi còi để tạm ngưng đợt đua, nhắc nhở và hướng dẫn ghe vi phạm trở lại vị trí xuất phát. Ghe nào vi phạm lần thứ hai sẽ bị xử thua cuộc. Các đội chỉ được phép bơi khi trọng tài ra lệnh xuất phát.
Để vào được vòng chung kết, đội đua không chỉ cần sức mạnh mà còn phải có sức bền và một người chỉ huy giỏi. Phần thưởng tinh thần lớn nhất họ nhận được là vinh dự cho thôn làng và tinh thần thể thao gắn kết mọi người.
3. Ý nghĩa của lễ hội Đua Ghe Ngo
Lễ hội Đua Ghe Ngo không chỉ là một sự kiện thể thao mà còn mang nhiều ý nghĩa văn hóa và tín ngưỡng quan trọng đối với cộng đồng người Khmer. Người ta tin rằng tổ chức lễ hội sẽ giúp xua đuổi tà ma, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Đua ghe không chỉ là thi đấu sức mạnh mà còn là cách thể hiện lòng thành kính với tổ tiên và các vị thần linh. Đồng thời, Lễ hội đua ghe ngo Sóc Trăng cũng phần nào nói lên sự gắn bó mật thiết của con người với môi trường tự nhiên, nhằm bày tỏ lòng tri ân và cầu xin thần linh tha thứ về những việc làm ảnh hưởng đến môi trường xung quanh.
Lễ hội là dịp để gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của người Khmer. Qua lễ hội, các thế hệ trẻ được truyền dạy những kỹ năng, kiến thức về văn hóa dân tộc, từ cách làm ghe Ngo đến cách tổ chức, tham gia lễ hội. Điều này góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa độc đáo của cộng đồng Khmer trong bối cảnh hiện đại hóa.

Lễ hội Đua Ghe Ngo là dịp để cộng đồng người Khmer sum họp, giao lưu và tăng cường tình đoàn kết. Đây là lúc mọi người tạm gác lại những lo toan thường nhật để hòa mình vào không khí náo nhiệt, vui tươi của lễ hội, từ đó tạo dựng mối liên kết chặt chẽ hơn trong cộng đồng.
Lễ hội Đua Ghe Ngo đã trở thành một sản phẩm du lịch hấp dẫn, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Những người tham gia lễ hội không chỉ được thưởng thức một sự kiện thể thao độc đáo mà còn có cơ hội khám phá văn hóa, ẩm thực và phong cảnh đẹp của vùng đất Nam Bộ. Đây còn là dịp để giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống văn hóa của dân tộc. Tham gia lễ hội, các em nhỏ được học hỏi về lịch sử, ý nghĩa và các kỹ năng cần thiết để duy trì những giá trị văn hóa quý báu này, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của người Khmer, giúp cộng đồng duy trì bản sắc riêng và tạo dựng sự đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng.
Lễ hội Đua Ghe Ngo của người Khmer Nam Bộ không chỉ mang ý nghĩa về văn hóa, tín ngưỡng mà còn là dịp để cộng đồng sum họp, giao lưu và tăng cường tình đoàn kết. Việc bảo tồn và phát huy lễ hội Đua Ghe Ngo có ý nghĩa quan trọng trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời góp phần vào sự phát triển bền vững của cộng đồng trong thời kỳ hội nhập và phát triển.