Nguyễn Đình Chiểu (1822 - 1888), còn được biết đến với biệt danh "Cụ Đồ Chiểu", là một nhà thơ, nhà văn lớn của Việt Nam, nổi tiếng với những tác phẩm mang đậm giá trị yêu nước và tinh thần nhân đạo. Ông được xem là một trong những nhà thơ tiêu biểu nhất của văn học Nam Bộ thế kỷ XIX.
1. Cuộc đời đầy biến động của Nguyễn Đình Chiểu
Nguyễn Đình Chiểu, hay còn được gọi với tên tự Mạch Trạch và hiệu Trọng Phủ Hối Trai, là một nhà thơ, nhà văn lớn của Nam Bộ. Ông sinh ngày 1 tháng 7 năm 1822 tại làng Tân Thới, phủ Tân Bình, huyện Bình Dương, tỉnh Gia Định (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh). Xuất thân trong một gia đình nhà nho, cha ông là Nguyễn Đình Huy, người Thừa Thiên vào Gia Định làm Thư Lại tại Dinh Tổng Trấn Lê Văn Duyệt.
Năm 1833, khi Lê Văn Khôi nổi dậy chiếm thành Gia Định, Nguyễn Đình Chiểu được cha đưa ra Huế để gửi ăn học. Sau đó, khoảng năm 1840, ông trở về Nam và thi đỗ tú tài tại trường thi Gia Định vào năm 1843. Tuy nhiên, cuộc đời ông gặp phải biến động lớn khi năm 1846, khi ông chuẩn bị thi tiếp ở Huế, nhận được tin mẹ mất, Nguyễn Đình Chiểu phải bỏ thi về Nam chịu tang. Nỗi đau mất mẹ cùng với sự đau mắt nặng khiến ông mù cả hai mắt.
Mặc dù gặp phải bất hạnh, Nguyễn Đình Chiểu không hề gục ngã. Ông trở về Gia Định, mở trường dạy học và được biết đến với danh tiếng "thầy Đồ Chiểu", lừng danh khắp miền lục tỉnh. Không chỉ truyền dạy kiến thức, ông còn bốc thuốc chữa bệnh cho dân với tấm lòng nhân ái bao la.
2. Nguyễn Đình Chiểu - Lá cờ đầu của thơ ca yêu nước chống Pháp
Thế kỷ XIX, khi Nam Bộ phải hứng chịu ách đô hộ của thực dân Pháp, Nguyễn Đình Chiểu đã trở thành ngọn lửa thắp sáng tinh thần yêu nước và ý chí đấu tranh của nhân dân. Ông không chỉ không chỉ là một nhà văn nhà thơ, mà còn là một nhà lãnh đạo tinh thần, là biểu tượng của lòng yêu nước và sự kiên trì không ngừng nghỉ.
Bằng ngòi bút sắc bén và trái tim yêu nước nồng nàn, Nguyễn Đình Chiểu đã vẽ lên những bức tranh về tinh thần dân tộc mạnh mẽ và sự bất khuất trước áp bức của giặc ngoại xâm. Tác phẩm văn học của ông không chỉ đơn thuần là những bản thơ hay những câu chuyện, mà còn là những tín hiệu cho tinh thần dân tộc, là lửa sáng soi đường cho cuộc đấu tranh giành lại tự do và độc lập cho đất nước.
Tuy không thể trực tiếp cầm súng chiến đấu, nhưng Nguyễn Đình Chiểu vẫn tích cực tham gia vào phong trào đấu tranh chống Pháp. Ông thường xuyên gặp gỡ, bàn bạc với các lãnh tụ nghĩa quân về kế hoạch đánh giặc, đồng thời sáng tác những vần thơ, bài hịch, cáo,... khích lệ tinh thần chiến đấu của nhân dân, tạo ra những làn sóng ý chí chiến đấu lan tỏa khắp vùng miền. Nổi tiếng nhất phải kể đến "Lục Vân Tiên", "Hịch tướng sĩ Cần Giuộc", "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc", "Ngư tiều xướng họa", "Điếu văn cụ Phan Thanh Giản", "Thượng thư bi ca"... Văn phong giản dị, dễ hiểu nhưng lại ẩn chứa những giá trị tinh thần sâu sắc, từ những hình ảnh ẩn dụ đến những so sánh độc đáo, tạo nên một thế giới văn học phong phú, sâu sắc và đầy ý nghĩa. Đó chính là sức mạnh của bút và tinh thần của một nhà văn nhà thơ, nhà lãnh đạo vĩ đại - Nguyễn Đình Chiểu.
Khi Gia Định mất, ông chạy về Cần Giuộc. Cần Giuộc mất, Nguyễn Đình Chiểu chạy về Ba Tri (Bến Tre). Rồi cả Nam Kỳ lục tỉnh đều lọt vào tay giặc, nhưng tấm lòng vẫn sáng tựa gương. Mọi thủ đoạn dụ dỗ, mua chuộc bằng tiền tài, đất đai, danh vọng của thực dân đều không lung lạc nổi ý chí Nguyễn Đình Chiểu.
Nguyễn Đình Chiểu mất ngày 03/07/1888 tại Ba Tri, trong nỗi tiếc thương của đồng bào. Ông được tưởng nhớ như một nhà thơ, một nhà lãnh đạo, một người con ưu tú của mảnh đất Nam Bộ luôn mang trong lòng lý tưởng đạo đức nhân nghĩa và ý chí cứu nước.
3. Nguyễn Đình Chiểu - Danh nhân văn hóa thế giới: Di sản tinh thần vô giá của dân tộc
Năm 2021, nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh, Nguyễn Đình Chiểu đã được UNESCO tôn vinh và ghi vào danh sách các danh nhân Văn hóa Thế giới. Điều này không chỉ là một sự công nhận cho tài năng văn học của ông mà còn là sự thể hiện lòng kính trọng sâu sắc đối với tầm vóc lớn lao và tác động vượt thời gian của ông đối với văn hóa dân tộc.
Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là một nhà thơ, nhà văn lớn của Việt Nam mà còn là một hình mẫu của sự yêu nước và tình thương dân tộc. Với tư tưởng cao quý, ông đã lập nên một tấm gương sáng về lòng nhiệt thành và nhân ái bao la. Tác phẩm của ông không chỉ là những bức tranh văn học đẹp mắt mà còn là những bài học về lòng kiên trì và tinh thần nhân đạo.
Những viên ngọc quý trong kho tàng văn học của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là niềm tự hào của dân tộc mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho thế hệ mai sau. Những tác phẩm ấy không chỉ giữ gìn và tôn vinh giá trị văn hóa dân tộc mà còn lan tỏa thông điệp về lòng yêu nước, ý chí phi thường và tinh thần nhân đạo, góp phần thắp sáng con đường phát triển văn hóa và giáo dục của xã hội.